QhoD Projesi: Habsburg-Osmanlı Di̇plomati̇k Kaynaklarının Di̇ji̇tal Edisyonu (1500-1918)

Blog Yazısı: Furkan Sızanlı, Tarih Bölümü, Marmara Üniversitesi

 

 

Avusturya Bilimler Akademisi bünyesindeki Habsburg ve Balkan Araştırmaları Enstitüsü (IHB), “Habsburg-Osmanlı Di̇plomati̇k Kaynaklarının Di̇ji̇tal Edisyonu (1500-1918)" (Digital Scholarly Edition of Habsburg-Ottoman Diplomatic Sources 1500–1918) başlığıyla önemli bir dijital beşeri bilimler projesi başlattı. Mayıs 2020'de hayata geçen QhoD projesi, Habsburg Monarşisi ve Osmanlı İmparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkilerin başlangıcından itibaren yani 15. yüzyıldan Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar ki süre zarfına dair Habsburg-Osmanlı imparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkilerini içeren tüm kaynakların dijital bir kütüphanesini oluşturuyor (bkz Görsel 1).

Görsel 1: QhoD kaynakları veri tabanı

 

Proje kapsamında raporlar, yazışmalar, talimatlar, tutanaklar, faturalar, seyahatnameler ve sefaretnameler dahil olmak üzere birçok diplomatik temasları belgeleyen Habsburg ve Osmanlı kaynakları incelenmektedir. Bunun yanı sıra matbu kaynaklar (broşürler ve gazete makaleleri), sözleşmeler, haritalar ve seyahat raporları ile günlükler de proje kapsamında ele alınmaktadır.

QhoD, dil bariyerini ortadan kaldırarak, Osmanlı Türkçesi ve Almanca gibi kaynak dillerine hakim olmayan araştırmacıların projeden daha kolay yararlanmasına olanak sağlamaktadır. Osmanlıca ve Almanca  gibi kaynak dillerine hakim olmayan araştırmacılar, projenin sunduğu İngilizce arayüzü sayesinde kaynaklara daha kolay erişebilirler. Böylece, daha büyük bir araştırmacı kitlesinin projeden faydalanmasına olanak sağlanmaktadır. 

QhoD projesi websitesi üzerinden Habsburg-Osmanlı misyonları ve diplomatik temasları hakkında bilgi edinmek isteyenler için önemli bir veri tabanı da sunmaktadır. Belirli aşamalar ve temalardan oluşan projenin ilk ayağında, 1699–1700, 1719–1721 ve 1791–1792 yıllarında gerçekleşen büyükelçi değişimleriyle ilgili Almanca ve Osmanlıca kaynaklar transkribe edilmiş ve İngilizceye çevrilmiştir (bkz Görsel 2). Daha sonra bu belgelerin içindeki kişiler, yerler, olaylar, tarihler vb. birçok farklı temadaki bilgi Text Encoding Initiative (TEI) ile kodlanarak araştırmacıların erişimine açılmaktadır (bkz Görsel 3, 4 ve 5). Burada kısaca TEI ne olduğuna değinmemiz anlamlı olur. Text Encoding Initiative (TEI), metinlerin bilgisayar kod diline dönüştürülmesi yani kodlanması ve temsil edilmesi için metinleri özel bir şekilde düzenleyen bir sistemdir. Bu sistem, metinlerin dijital ortamda muhafaza edilmesini ve bilgisayarlar tarafından okunabilir hale getirilmesine yarar. TEI el yazmalarının ve arşiv belgelerinin dijital ortamda tanımlanması, belgelenmesi ve paylaşılmasını kolaylaştırır. Ayrıca el yazmalarının fiziksel özelliklerini, içeriğini ve diğer ilgili bilgilerine dair verilerini kaydetmek için kullanılır. Kısaca, TEI bilgisayarların metinlerle daha iyi çalışabilmesi için arşiv belgelerini bilgisayar diline dönüştüren bir dizi yönerge ve kurallar sistemidir denilebilir. Böyle bir işlem sonucunda arşiv belgeleri bilgisayar destekli ve büyük ölçekli araştırmaların parçası olabilir ve standardize edilmiş bir formatta paylaşılması ve ilişkilendirilmesi sağlanabilir. Bu sayede, farklı araştırma projeleri veya veritabanları arasında yazışmalarla ilgili veri alışverişi kolaylaşır. Proje kapsamında ayrıca veri modellemesi (data modeling) gibi yaklaşımlarla da arşiv belgelerine dair çalışmalar yürütülmektedir. Arşivlerdeki bilgileri web hizmetiyle uyumlu hale getirerek, yazışmaların kolayca aranabilir ve erişilebilir olmasını sağlanan proje veri tabanı sayesinde, araştırmacılar yazışmalarla ilgili bilgilere daha hızlı erişebilir ve kapsamlı arama ve analiz yapabilir.

 

 

  Görsel 2: Kaynakların transkribe edilmiş ve etiketlenmiş veri tabanı

  

 

Görsel 3:  Transkribe edilmiş kaynakların TEI XML görünümü

 

Görsel 3:  Kaynakların yer, kişi, zaman, olay vb. bilgilere göre tematik veritabanı görünümü

 

Web sitesinde, 1719-1720 büyükelçilik değişimine ek olarak, 1649-1650 tarihli Habsburg seyahatnamesinin Almanca transkripsiyonu ve II. Selim'in 1566-1574 tarihleri arasında Viyana sarayına gönderdiği mektupların transkripsiyonlarına Almanca tercümeleriyle birlikte erişilebilir. Ayrıca, 1623-1624 tarihli büyükelçilik değişiminin Habsburg belgelerine de ulaşılabilir.

Ayrıca, proje, kaynakların tam metin araması ve genişletilmiş bir RegEx araması yapma seçeneği sunarak, araştırmacılara kaynakları daha kolay arama imkanı vermekte. Bu özellikler sayesinde, araştırmacılar, aradıkları belgeyi daha hızlı ve kolay bir şekilde bulabilirler.

Görsel 5: TEI kodları sayesinde metinde adı geçmeyen bir vezir ifadesinin üstüne imleçle tıklandığında İbrahim Paşa olduğunu görebiliyoruz.

 

Sonuç olarak, QhoD - Habsburg-Osmanlı Diplomasisi 1500-1918 Kaynaklarının Dijital Edisyonu projesi, Osmanlı ve Habsburg Monarşisi arasındaki diplomatik ilişkiler üzerine çalışmak isteyen araştırmacılar için büyük bir fırsat sunuyor. Projenin sunduğu kaynaklar ve özellikler sayesinde, artık araştırmacılar bu ilişkileri daha iyi anlamlandırabilirler. Aynı zamanda ileride yapılacak daha kapsamlı araştırmalarında önü açılmış oluyor.

Proje web sitesinde aynı zamanda KnightLab ile hazırlanmış hikaye haritaları da bulunmaktadır.

Proje veri tabanı çevrimiçi olarak www.qhod.net adresinde açık erişimli olarak yayımlanmaktadır.