Proje Tanıtımı: nuṣūṣ 

Blog Yazısı: Emirhan Kabataş, Marmara Üniversitesi, Tarih Bölümü, DBB-M Stajyeri

 

 

Dijital beşeri bilimler, beşeri bilimlerin her alanından yeni çalışmalar ile artan bir ivmeyle yükselişini sürdürüyor. Günümüzde dijitalliğin ve beşeri bilimlerin geldiği noktada disiplinler arasılığın doğal bir mecburiyet haline gelmesiyle birlikte bu bağlamda metin bazlı yapılan çalışmalar da daha çok önem kazanıyor. Bilgisayar kullanımının ilk dönemlerinden itibaren metinlerin çeşitli formatlarda dijitize edilmesi, henüz dijital beşeri bilimler fikrinin farkında olunmadığı dönemlerden itibaren bilimsel bilginin dolaşımı ve birincil kaynaklara ulaşıma ilişkin temel problemleri ortadan kaldırdı. Fakat bu noktada gerek bilimsel bakımdan gerekse diğer profesyonel iş kollarında dijitize edilmiş metinlerin karakter bazlı tanımlamaları bir ihtiyaç haline geldi. Çünkü yazılı metindeki bilginin dijital ortamda işlenebilir hale gelmesi için çeşitli şekillerde “görsellerinin” bulunması etkin bir işleme ve üretim süreci için yetersiz kalıyordu. Bu problemin aşılması için geliştirilen OCR (Optik Karakter Tanıma) teknolojisi birçok alandan metin ve evrak bazlı çalışmalar için bir dönüm noktası oldu. OCR sayesinde metin bazlı çalışan herhangi biri, metindeki her bir karaktere tam erişim kazanmış oluyordu. Bu erişim belirli verilerin tekrar üretilmesi, metin içi aramanın imkan dışı olması gibi birçok temel problemi ve vakit kaybını ortadan kaldırmayı başardı. Beşeri bilimlerin en önemli kaynak çeşitlerinin başında gelen metin bazlı kaynaklar da böylece bilim insanları için çok daha elverişli bir mahiyet kazandı. Fakat yine de, araştırmacılar tekil örneklerde metin içi arama gibi işlevleri kullanabilmelerine rağmen çok sayıda metni bir bağlamda inceleyen araştırmacılar için mecvut teknoloji doğal olarak yine yetersiz kalabiliyordu. İşte bu noktada çeşitli metinleri belirli bir bağlam çerçevesinde “külliyata” dönüştürme fikri ortaya çıktı ve bu sayede çok sayıda metni belirli filtrelerle incelemek ve analiz etmek isteyen araştırmacılar için önemli bir imkan doğmuş oldu.

 

Görsel 1

 

New York Üniveristesi’nden Antonio Musto, Harvard Üniversitesi’nden Giovanni DiRusso ve Emory Üniversitesi’nden Jeremy Farrell’ın geliştirdiği nuṣūṣ adlı proje, yukarıda bahsedilen “külliyat” fikriyle yola çıkan projelerden birisi (Görsel 2). nuṣūṣ, halihazırda bulunan dijital külliyatların içerdiği boşlukları kapatmak amacıyla tasarlanan bir dijitalleştirilmiş Arapça metin külliyatı olarak tanımlanabilir. Projenin ilk tasarlanma fikrinde tasavvuf metinleri merkeze alınarak bir koleksiyon oluşturulması düşünülse de genişleyen imkan ve bağlam çerçevesinde birtakım kelâm, felsefe ve Hristiyan teolojisi metinlerini de barındıracak ölçüde genişlemiştir.

 

Görsel 2

 

Temmuz 2023 itibariyle nuṣūṣ veritabanında 91 metin, 34 yazar, 1.083.050 kelime ve 4.707 sayfa bulunuyor. Bu veritabanında bulunan metinlerin dijitalleştirilmesinde ise OpenITI tarafından geliştirilen Kraken OCR motorunu kullanan ve dijital bir paleografi aracı olan eScriptorium kullanılıyor. Projenin internet sitesi olan www.nusus.net, temel olarak Home (Anasayfa), Corpus Info (Külliyat Bilgisi), Browse Corpus (Külliyata Göz At), Search in Corpus (Külliyat İçerisinde Ara) ve About (Hakkında) sekmelerinden oluşuyor. Home sekmesinde bir giriş yazısının yanısıra külliyata yapılan dijital güncelleştirmeler ve değişimler hakkında bilgi veren bir metin bulunmakta. Projenin en işlevsel kısımlarından biri olan Search in Corpus (Görsel 1) sekmesinde ise belirli filtrelerle oluşturulmuş detaylı külliyat aramaları yapılabiliyor. Son sekme olan About kısmında ise proje geliştiricilerine dair birtakım bilgilerin yanısıra telif haklarıyla ilgili uyarılar yer alıyor. Corpus Info sekmesinde külliyata yönelik bazı teknik detaylar ve birtakım istatistikler yer alırken Browse Corpus (Görsel 3) sekmesinde ise külliyatta bulunan eserlerin meta verilerine göz atılabiliyor ve basit aramalar gerçekleştirilebiliyor. Bu kısımda bulunan bağlantılarda yazar biyografisi, eser bilgisi gibi bazı bilgiler bulunuyor.

 

Görsel 3

 

Birçok alan ve disiplinden araştırmacılara anlamlı bir katkı sunan nuṣūṣ, halen geliştirilmeye devam eden bir proje ve gelecekte birçok kaynak ve metin eklemesiyle daha zengin hale getirilebilir. Sözlük manası “doğruluğu şüphe götürmez, açık ve kesin hükümler” (Kubbealtı Lügatı) olan projenin internet sitesine şu bağlantıdan ulaşılabilir:www.nusus.net