Milli Bayramların İcadı ve Kutlanması: Törensel Meşruiyetin Mekânsal Tezahürleri

Blog Yazısı: Ahmet Baran Demir, Tarih Bölümü, Marmara Üniversitesi

 

 

Dijital beşeri bilimler alanında yapılan çalışmaların en önemli faydalarından birisi veri analizi ve veriyi düzenleme konusunda sosyal ve beşeri bilimcilere büyük bir kolaylık sağlaması ve bu işlenmiş yeni veriyi inceleme, değerlendirme ve yeni veriler üretmeye hazır hale getirmedeki başarısıdır. Dijital tarih çalışmalarının pek çoğu da bu doğrultuda hızla ilerlerken dijital beşeri bilimlerin gelişimi doğrultusunda yeni projeler de üretilmeye devam ediliyor. Milli Bayramların İcadı ve Kutlanması web sitesi de bu veriyi düzenleme ve işleyerek bakış açısını genişletme ve geliştirme projelerinin en yenilerinden birisi. Proje, hem Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile mekânsal bir analiz hem de çeşitli kaynaklardan toplanan verinin araştırmacıya farklı filtreleme ve görselleştirmelere imkân veren detaylı bir veri tabanı sunması bu alandaki çalışmalar içerisinde önemli bir boşluğu dolduruyor.

Proje “Ulus Devletin İnşa Sürecinde Milli Bayramların İcadı ve Kutlanması: İstanbul ve Ankara’da Törensel Meşruiyetin Mekânsal Tezahürleri, 1908-1946” başlıklı Aralık 2020 ile Aralık 2022 arasında, Abdullah Gül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Erdem TOZOĞLU ve ekibi tarafından yürütülen TÜBİTAK ARDEB 3501 Kariyer Projesinin bir sonuç ürünü olarak tasarlanmıştır. Tanıtım yazılarında ifade edildiği üzere, veri tabanında, ülkemizin ilk milli bayramı olan Hürriyet Bayramı’nın resmi olarak kutlanmaya başlamasıyla başlayıp, ikinci dünya savaşı yıllarına kadar olan dönemde İstanbul ve Ankara’da milli bayram kutlamalarının yapılar, kentsel planlama, törenler ve diğer toplumsal pratikler üzerinden sergilenmesi amaçlanmış. Geç Osmanlı ve Cumhuriyet döneminden pek çok gazete ve dergiyi taranarak dijital ortama aktarılmasının yanı sıra; birçok haber, fotoğraf tablo ve yorum da dijital ortamda analize kaynaklık etmiştir.

Web sitesi ve veri tabanını yakından inceleyecek olursak öncelikle Anasayfaya ilk giriş yaptığınızda sizi bir ön bilgilendirme ve tanıtım sayfası karşılıyor. Veri tabanındaki verilerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan metinler, grafikler, tablolar ve haritanın bulunduğu dört modül dışında proje hakkında genel bilgileri ve İngilizce versiyonunu, iletişim yollarını ve kaynakçayı içeren diğer modüller de bu sayfada bulunmaktadır. Anasayfa açıldığında bir pencerede bu sekiz modülü anlatan birer kutucuk site kullanımı açısından kolaylık ve anlaşılabilirlik sunuyor (bkz. Görsel 1).

 

Görsel 1

 

Kütüphane modülünde bayramlar, mekanlar, kutlama etkinlikleri, arşiv çalışmaları ve etkinliklerde yer alan aktörler hakkında makaleler bulunuyor ve projenin tamamındaki harita ve grafiklerde yer alan metinlere bu bölümden ulaşılabiliyor. Detaylı arama modülü ise bu kütüphane bölümünün verilerine kolayca ulaşabilmek adına filtreleme görevi görüyor. Bu işlevinin yanı sıra, detaylı arama bölümünde seçilen filtrelere göre döneme, mekâna ve bayrama göre görseller, haberler ve videolara da ulaşmak mümkün (bkz. Görsel 2 ve 3).

 

Görsel 2

 

Görsel 3

Harita modülü ise sitenin en interaktif bölümü durumunda. Anasayfada olduğu gibi kısaca harita kullanımı hakkında bilgilendirme amaçlı açılan pencerelerden sonra haritayı okumak daha basit hale geliyor. İstanbul ve Ankara üzerindeki interaktif konum noktalarına ya da kutlama rotalarına tıklayarak o mekân veya doğrultu hakkında kütüphane bölümünde bulunan maddeyi okumak ya da veri tabanındaki görsel içeriğe ulaşmak mümkün. Harita üzerinde de şehirlere, bayramlara ve yıllara göre filtrelemeler yaparak kolaylıkla aranan mekâna ve bilgisine ulaşılabiliyor (bkz. Görsel 4).

 

Görsel 4

 

Veri analizi kısmında ise veri tabanında bulunun istatistiki verilerden yararlanarak tablo ve grafikler oluşturulabiliyor. Üç kısma ayrılan veri analizi bölümü; ilk kısımda mekanların kullanım örüntüsünü ortaya koyarak hangi bayramın hangi tarih aralığında nerede kaç kez kutlandığını gösteren tablolarıyla bayramların ve mekanların eşzamanlı görüntülenerek karşılaştırılmasına imkan sağlarken bir diğer kısım olan mekan kullanım sıklığı kısmı da filtrelemede seçilen bayram ya da bayramlarda ve şehirde bir mekanın hangi tarihte kaç sefer kullanıldığı verisini yansıtan nokta grafiğiyle mekanların hangi tarih aralığında ne sıklıkta kullanıldığını görmede yardımcı oluyor. Son kısım olan kutlama etkinlikleri adlı kısım ise filtrelenen şehir, bayram ve tarih aralığına göre hangi etkinlik türünün kaç kere yapıldığını pasta grafiği üzerinden görselleştiriyor (bkz. Görsel 5 ve 6).

 

Görsel 5

 

Görsel 6

 

Sonuç olarak web sitesi ve veri tabanı pek çok interaktif grafik ve veri işleme metoduyla dijital beşerî bilimler alanının verdiği imkanları kullanırken akademinin ürettiği ikincil veriden de büyük ölçüde faydalanıyor. Bunlarla birlikte proje gazete, dergi, fotoğraf ve o dönemde yazılmış kitapları da kullanıma sunarak bunlara erişimi kolaylaştırıyor. Veri tabanının İngilizce dil desteği, TEI kodlarıyla derinleştirilebilecek bilgi havuzu, detaylı arama ekranındaki video kısmındaki verinin azlığı ve bir-iki küçük kodlama hatası gibi geliştirilmesi ve genişletilmesi gereken birkaç yanı olsa da bayram kutlamaları ve bunların mekânsal analizleri üzerinden meşruiyet iddiasını kuvvetlendirme çabası hakkında bir kanıya varmak için oldukça önemli bir proje.

Projeye dair detaylara ve veri tabanına https://millibayramlar.agu.edu.tr/#/ adresinden ulaşabilirsiniz.